Originala titolo: Маленькие трагедии
Produktado: krea unuiĝo “Ekran”
Jaro: 1971
Reĝisoroj: Леонид Вивьен (Leoníd Vivjén) (enscenigo), Антонин Даусон (Antónin Dáuson), Леонид Пчёлкин (Leoníd Pĉólkin).
Aktoroj:
Николай Симонов (Nikoláj Símonov) – Saljeri
Иннокентий Смоктуновский (Innokéntij Smoktunóvskij) – Mocart
Бруно Фрейндлих (Bruno Freindlich/Brúno Fréjndlih) – la barono
Николай Мартон (Nikoláj Márton) – Alber
Василий Минин (Vasílij Mínin) – Ivano
Юрий Родионов (Júrij Rodiónov) – la duko
Юрий Свирин (Júrij Svírin) – Solomono, uzuristo
Informo ĉe Imdb.com
Hieraŭan tagon, la 6-n de junio 2019, en Rusio oni solene festis la 220-jaran jubileon de Aleksandr Puŝkin, centra figuro de la rusia kulturo. Pri lia singifo plej bone kaj plej kurte diris poeto kaj kritikisto Apolono Grigorijev: “Puŝkin estas nia ĉio”. Kaj tio ja estas vera. Puŝkin fondis la modernan rusan lingvon, la klasikan rusan literaturon, kiu dum sekvintaj jardekoj ravis la tutan mondon; lia poezio akompanas rusparolantojn ekde frua infaneco kaj la tutan vivon. Li estas tio, kio en Rusio unuigas ĉiujn, sendepende de pozicioj kaj mondkonceptoj; li prezentas idealon de homo kreanta kaj de homo ĝenerale (certe, ĉi tiu idealo emas anstataŭi la aŭtentikan personecon de viva homo, tamen tio estas kutima aĵo okaze de historiaj figuroj).
Al ĉio ĉi tio endas aldoni, ke Puŝkin kapablas servi ankaŭ kiel ĉefa rusia propagandisto de Esperanto – lia poezia heredaĵo estas relative malmulte konata tra la mondo, ĉar oni konsideras ĝin malfacile tradukebla en aliajn lingvojn. Nu, se temas pri lingvoj naciaj, tio eble estas vera, tamen en la lingvon internacian oni tradukadas la verkojn de Puŝkin jam pli, ol jarcenton, kaj vere ne sen sukceso. Oni povas konatiĝi Esperante kun la ĉefa verko de Puŝkin, versa romano “Eŭgeno Onegin”, same kiel kun multaj aliaj liaj kreitaĵoj. Kaj se oni diros, ke la Fina venko estas bezonata por ke la mondo povu konatiĝi kun Puŝkin per Esperanto – multaj en Rusio trovos ĉi tiun kialon sufiĉa.
Al ĉio ĉi tio endas aldoni, ke Puŝkin kapablas servi ankaŭ kiel ĉefa rusia propagandisto de Esperanto – lia poezia heredaĵo estas relative malmulte konata tra la mondo, ĉar oni konsideras ĝin malfacile tradukebla en aliajn lingvojn. Nu, se temas pri lingvoj naciaj, tio eble estas vera, tamen en la lingvon internacian oni tradukadas la verkojn de Puŝkin jam pli, ol jarcenton, kaj vere ne sen sukceso. Oni povas konatiĝi Esperante kun la ĉefa verko de Puŝkin, versa romano “Eŭgeno Onegin”, same kiel kun multaj aliaj liaj kreitaĵoj. Kaj se oni diros, ke la Fina venko estas bezonata por ke la mondo povu konatiĝi kun Puŝkin per Esperanto – multaj en Rusio trovos ĉi tiun kialon sufiĉa.
Sur la krestomatia portreto fare de Orest Kiprenskij (1827) Puŝkin estas montrita kiel ideala bildo de arta kreanto, kiu ĵus eniris zenitan tempon de la disvolviĝo de sia talento.
Do, projekto Aŭdvide prezentas okaze de la jubileo televidan version de spektaklo laŭ du dramoj el ciklo “Malgrandaj tragedioj”, kreita en 1830. Alia granda reprezentanto de la rusa literaturo, Anna Aĥmatova, skribis, ke “povas esti, en neniu verko de la monda poezio la minacaj demandoj de moralo estas starigitaj tiel akre, kiel en “Malgrandaj tragedioj” de Puŝkin”.
Desegnaĵo de Puŝkin sur la kovraĵo de la manuskripto, kiu surhavas titolon “Dramaj scenoj” – unu el variantoj, per kiuj la aŭtoro nomis la ciklon. La uzata nuntempe nomo “Malgrandaj tragedioj” estis elektita fare de eldonistoj. (La prezentitan sur ĝi figuron oni povas vidi komence de la filmo.)
Unua el la prezentitaj pecoj estas “Avara kavaliro”, kiu portas subtitolon “Scenoj el la tragikomedio de Chenstone The Covetous Knight”. Tamen angla poeto William Shenstone ne havas verkon kun tia nomo; tio estis mistifikaĵo, per kiu Puŝkin celis pravigi “nefinitan” aspekton de la verko.
La temo, kiun la poeto pritraktas ĉi tie, estas, kiel facilas konjekti, tiu de avareco. Kaj ĝi estas pritraktita brilege: la monologo de la barono pri la povo de mono estas vere aĵo por ĉiuj tempoj – ne gravas, ĉu oni proponcas ĝin en ŝtona kelo aŭ en persona ĵetaviadilo; impetoj kaj sentoj, kiujn instigas riĉeco, ĉiam restas samaj.
La Esperanta traduko fare de Nikolaj Lozgaĉev aperis en La Ondo de Esperanto omaĝe al la 200-jara jubileo de poeto en 1999. En tiu jam malproskima (de interreta vidpunkto) tempo por montri la ĉapelitajn literojn oni uzis la signaron Latina-3a, kiun la modernaj kroziloj jam ne ofte rekonas. Tial vi povas elŝuti la korektitan version de ĉi retpaĝo.
Kaj la dua verko, “Mocart kaj Saljeri” estas, sendube, plej bona en la ciklo kaj staranta sur la nivelo de Ŝekspiro. Tamen, necesas noti, ke ĝi aperigis (aŭ, almenaŭ forte kontribuis aperigon) de maljusta historia mito – nome, ke komponisto Antonio Salieri estis kulpa pri morto de Mozarto. En 1997 ĉi tiu demando eĉ fariĝis objekto por italia juĝo, kiu oficiale malkonfirmis la akuzon.
Kiel do tio povis okazi? Fine de la 19-a jarcento Nikolaj Rimskij-Korsakov verkis operon subaze de la verko de Puŝkin. Tiuj ĉi verkoj siavice estiĝis inspirfonto por britia dramverkisto Peter Shaffer, kiu publikgis teatraĵon “Amadeo” en 1979; kaj en 1984 aperis ĝia kinoversio fare de Miloš Forman, kiu gajnis 8 premiojn “Oscar”. Finan eron de ĉi tiu ĉeno oni povas trovi en holivuda filmo “Lasta batalfilma heroo”, kies protagonisto – knabo, kiu trafis la mondon malantaŭ la kinoekrano – ekvidinte rolulon, ludatan de F. Murray Abraham, kiu ludis Salieri en la filmo de Forman, tuj ekkiras: “Tio estas la ulo, kiu venenis Mozarton!”.
Tiel do unu talentulo – eksterdube, nevole – makuligis la nomon de alia; ĉiuj ja komprenas teorie, ke beletra verko ne estas direkta respegulo de la realaj historiaĵoj, kaj ke ambaŭ Mocart kaj Saljeri de Puŝkin same malmulte similas la vivintajn homojn, kiel Rikardo la 3-a, portretita de jam menciita Ŝekspiro, similas la realan historian figuron. Tamen, la forto de la talento de Puŝkin montriĝis tioma, ke ĉi tiu mito ankoraŭ persistas. Kiel do ĝi naskiĝis?
En la 1820-aj jaroj en eŭropaj gazetoj aperis malklaraj onidiroj, ke Salieri antaŭ la morto konfesis, ke li venenis Mozarton. Ĉi tiuj onidiroj atingis Puŝkin-on kaj igis lin primediti. Malfacilas diri, kiomgradie li opiniis ilin veraj; tre probable, ke li tute ne rigardis ilin tiaj, tamen la situacio mem kaptis lian imagon. Ni nur supozu, ke tio estas vera – kiel do Salieri, kiu devus plej bone kompreni, kio estas Mozarto kaj kia estas lia signifo, povus fari tion? Ĉu tio estas nura envio, ĵaluzo aŭ io pli granda? Kaj en lia imago naskiĝas fuguro de homo, kiu dediĉis sin tute al servado de la alta ideo; kaj kiam aperas io, kion li konsideras minacanta ĉi ideon, li pretas oferdoni eĉ la plej karan por si, por ĝin defendi... Se ĉu li finfine sukcesis defendi ĝin? Ĉi tiu demando restas sen respondo.
Kaj ni povas vidi ĉi tie prologon de temoj vere grandaj kaj vastaj – ĉi tie estas kaj Dostojevskij kun siaj figuroj de Raskolnikov kaj aliaj homoj, posedataj de ideo; ĉi tie estas ankaŭ la dudeka jarcento, kiam oni faris por ideoj oferdonojn nekompareble multe pli multnombrajn – sed ĉion resumas vortoj, kiuj iĝis proverbaj en la rusa lingvo: “Genio kaj krimo estas du kontaŭaĵoj”. Kaj neniu povas ilin rebati...
La Esperanta traduko de Vsevolod Lojko, uzita ĉi tie, aperis en 1907. Ekzistas ankaŭ moderna traduko fare de Mikaelo Bronŝtejn, aperinta en libro “Aleksandr Puŝkin. Elektitaj verkoj”, eldonita omaĝe de la 200-jara jubileo de la poeto.
Kaj kiel finan noton, mi volas atentigi brilajn aktorojn, kiuj partoprenas la filmon: Bruno Freindlich en la rolo de la maljuna barono, Nikolaj Simonov en la rolo de Saljeri, kaj, certe, granda Innokentij Smoktunovskij en la rolo de Mocart.
Interesaj faktoj
Por “Avara kavaliro” oni uzis en la filmo muzikon de Dmitrij Ŝostakoviĉ, kaj por “Mocart kaj Saljeri” – kompreneble, tiun de Mozarto.
Povas aspekti strange, ke la servisto en “Avara kavaliro” havas ruse sonantan nomon Ivano. Tiel estas pro tiama tradicio de adaptado de alilingvaj nomoj; oni konsideris anglan nomon John kaj rusan Ivan variantojn de sama nomo Johano, do oni povas transdoni ĝin per “loka” varianto.
La traduko de Nikolaj Lozgaĉev havas unu malĝustaĵon: en la rakonto de la barono pri antikva reganto, kiu kreis monton, lia titolo estas tradukita kiel “caro”, ĉar en la rusa lingvo vorto царь (caro) aplikeblas ne nur por la rusaj aŭ bulgaraj monarkoj, sed ankaŭ por regantoj de la antikveco, kiel tiuj de Asirio, Babilonio aŭ Makedonio. En Esperanton oni tradukas tiajn titolojn kiel “reĝo”, do tiel estas en la subtekstoj.
Saljeri, dirante “Eĉ kiam Puĉĉini povis ravi parizanojn”, rememoras pri itala komponisto Giacomo Puccini ("la aĝa"), kies pranepo estis fama somnomano operkomponisto Giacomo Puccini.
Interesaj faktoj
Por “Avara kavaliro” oni uzis en la filmo muzikon de Dmitrij Ŝostakoviĉ, kaj por “Mocart kaj Saljeri” – kompreneble, tiun de Mozarto.
Povas aspekti strange, ke la servisto en “Avara kavaliro” havas ruse sonantan nomon Ivano. Tiel estas pro tiama tradicio de adaptado de alilingvaj nomoj; oni konsideris anglan nomon John kaj rusan Ivan variantojn de sama nomo Johano, do oni povas transdoni ĝin per “loka” varianto.
La traduko de Nikolaj Lozgaĉev havas unu malĝustaĵon: en la rakonto de la barono pri antikva reganto, kiu kreis monton, lia titolo estas tradukita kiel “caro”, ĉar en la rusa lingvo vorto царь (caro) aplikeblas ne nur por la rusaj aŭ bulgaraj monarkoj, sed ankaŭ por regantoj de la antikveco, kiel tiuj de Asirio, Babilonio aŭ Makedonio. En Esperanton oni tradukas tiajn titolojn kiel “reĝo”, do tiel estas en la subtekstoj.
Saljeri, dirante “Eĉ kiam Puĉĉini povis ravi parizanojn”, rememoras pri itala komponisto Giacomo Puccini ("la aĝa"), kies pranepo estis fama somnomano operkomponisto Giacomo Puccini.