Vesperoj en la bieneto apud Dikanka

Versio por poŝkomputiloj 

(ŝaltu la subtekstojn en la menuo de la lulilo)

Produktado: studio “Gorkij”
Jaro: 1961
Aŭtoro de la scenaro kaj reĝisoro: Александр Роу (Aleksándr Róu)
Kameraisto: Дмитрий Суренский (Dmítrij Súrenskij)
Komponisto: Аркадий Филиппенко (Arkádij Filippénko)
Geaktoroj:
Александр Хвыля (Aleksándr Ĥvýlja) – kozako Ĉub
Людмила Мызникова (Ludmíla Mýznikova) – Oksana, filino de Ĉub
Юрий Тавров (Júrij Távrov) – forĝisto Vakula
Людмила Хитяева (Ludmíla Ĥitjájeva) – Soloĥa
Сергей Мартинсон (Sergéj Martinsón) – diakono Osip Nikiforoviĉ
Анатолий Кубацкий (Anatólij Kubáckij) – baptano Panas
Вера Алтайская (Véra Altájskaja) – edzino de Panas
Дмитрий Капка (Dmítrij Kápka) – teksisto Ŝapuvalenko
Николай Яковченко (Nikoláj Jakovĉénko) – Dikventra Pacuk
М. Сидорчук (M. Sidorĉúk) – Odarka, amikino de Oksana
Александр Радунский (Aleksándr Radúnskij) – vilaĝestro
Георгий Милляр (Geórgij Milljár) – diablo
Алексей Смирнов (Alekséj Smirnóv) – la ambasadoro de la zaporoganoj
Зоя Василькова (Zója Vasilkóva) – imperiestrino Katerino la Dua
Юрий Чекулаев (Júrij Ĉekulájev) – princo Potjomkin
Андрей Демьяненко (Andréj Demjánenko) – Sverbiguz
k.a.

Imdb.com

Projekto Aŭdvide gratulas siajn spektantojn okaze de venonta jaro 2020 kaj, daŭrigante festadon de la 210-jara jubileo de Nikolaj Gogol, prezentas donacon – filmon, kreitan laŭ novelo “Nokto antaŭ Kristnasko” fare de Aleksandr Rou, ĉefa majstro de kinofabeloj en la sovetia kino.

Brava forĝisto Vakula jam delonge estas enamiĝinta. Sed la objekto de liaj sentoj, Oksana, unua belulino de la vilaĝo, ne hastas respondi ilin kaj ŝerce proponas al li obteni, kiel pruvon de lia amo, la ŝuojn, kiujn surhavas la carino mem. Kion do oni kapablus fari ĉi tie? Tamen, la historio havas lokon en Kristnaska nokto, kaj en tia tempo ja mirakloj povas okazi...

Afiŝo de filmo "Vesperoj en la bieneto apud Dikanka".

Interesaj faktoj

“Vesperoj en la bieneto apud Dikanka” estas nomo de la ciklo de noveloj fare de Gogol, aperinta en 1831-1832. Ĝi estas unua lia granda verko publikigita, kiu tuj alportis al li famon. Sekvante tradiciojn de romantismo, ĝi kombinas pitoreskajn priskribojn de vivo kaj moroj en Ukrainio kun elementoj fantastaj kaj eĉ hororaj. Vikipedio listas 18 ekranajn versiojn de la verkoj el la ciklo, kiuj aperis en jaroj 1912 – 2019. Krome, ekzistas ankaŭ du operoj laŭ novelo “Nokto antaŭ Kristnasko” – tiu fare de Nikolaj Rimskij-Korsakov kaj tiu fare de Pjotr Ĉajkovskij; la lasta havas ankaŭ kinoversion, kiu aperis en 1944.

Kompleta nomo de la filmo de Aleksandr Rou estas “Vesperoj en la bieneto apud Dikanka. Nokto antaŭ Kristnasko”. Tia duparta titolo ebligas pensi, ke oni planis ankaŭ kinoversiojn de aliaj noveloj el la ciklo.

Dikanka, laŭ kiu estas nomita la ciklo, kaj kie okazas la eventoj de novelo “Nokto antaŭ Kristnasko”, estas reala vilaĝo (nuntempe urbeto) en Poltava provinco de Ukrainio. Kompreneble, en Dikanka staras monumento de Nikolaj Gogol, kiu mondfamigis ĉi tiun lokon. Interese, ke la dekoraciojn de Dikanka por la filmo oni konstruis tre fore de ĝia originala loko – sur Kola duoninsulo.

La monumento de Nikolaj Gogol en Dikanka.

La rolon de diablo ludas fama aktoro Georgij Milljar, kiu partoprenis 16 filmojn de Aleksandr Rou, ludinte en ili 30 rolojn, plejparte tiujn de negativaj roluloj el la rusa folkloro. Vi povas detale legi pri li en Esperanto.

Diakono (kiun lidas brila aktoro Sergej Martinson) laŭ la scenaro parolas bombastan lingvaĵon, plenan de esprimoj el predikoj kaj diservoj. Kaŝiĝante en la sakon, li diras: “Mi enĵetas min en la eksteran mallumon”, kombinante frazojn el la Evangelioj laŭ Luko (12:5) kaj laŭ Mateo (8:12 k.a.)

La novelo respegulas realan historian fakton: delegacion de Zaporoga Armeo al imeriestrino Katerino la Dua, kiu okazis en 1775. 

Grigorij Potjomkin estis fama ŝtatisto, militestro kaj favorato de Katerino la Dua, kaj havis titolon de “serenega princo” (tamen, li ricevis ĝin nur en 1776, dum en la novelo la imperiestrino nomas lin laŭ ĉi titolo – tio estas malĝustaĵo de la aŭtoro). En la tempo, kiam okazas la eventoj de la novelo (komenco de 1775) li estis en zenito de sia kariero kaj estis konsiderata la plej influa persono en la lando, kion ankaŭ respegulas la respondo de unu el la zaporogoj al Vakula: “Kia caro! Tio estas Potjomkin mem!” 

Interese, ke en la novelo inter la sekvantantoj de Katerino ĉeestas ankaŭ la kolego de Gogol laŭ plumo – fama dramverkisto Denis Fonvizin, al kiu la imperiestrino eĉ proponas priskribi ŝian renkontiĝon kun Vakula.

Kozako Sverbiguz estas priskribita en la novelo kiel persono alkreska kaj korpulenta, en la filmo li, tamen, estas malgranda kaj magra.

“Stelaj militoj” en koncerto

Ĉi-semajne en diversaj landoj okazas premiero de “Leviĝo de Skywalker” – la naŭa epizodo de “Stelaj militoj” kaj lasta (ĉu?) en la sagao pri Skywalker-oj. Siatempe mi jam faris publikaĵojn en projekto Aŭdvide, dediĉitajn al premieroj de la sepa kaj la oka epizodoj.

Ekde la tempo de la antaŭa publikaĵo la situacio ĉirkaŭ la fama kinoepopeo rimarkeble ŝanĝiĝis, kaj hodiaŭ jam eblas konstati, ke, bedaŭrinde, ĝi finiĝas ne tiel, kiel povus atendi ĝiaj ŝatantoj. Kial tio okazis? Nu, tio estas temo por aparta pridiskuto, kaj ĉi tie mi nur notos, ke “Stelaj militoj” estas aŭtora kreitaĵo de George Lucas, sendependa filmofaranto el la generacio de Nova Holivudo de la 1970-aj jaroj. Tamen esiĝinte parto de la grandega korporacia mekanismo, kies primara tasko estas generi profiton, ĝi neeviteble spertis tordiĝon. Ĉu ĉi tiu tordiĝo montriĝos fatala aŭ oni sukcesos ripari ĝiajn konsekvencojn, nur la estonto kapablos montri (sukceso de serio “La mandalorano” inspiras, tamen, certagradan esperon).

Sed en ĉiuj kazoj “Stelaj militoj” havos apogon fare de sia fidela zelotaro, kiu nuntempe jam montriĝas kapabla eĉ rivali grandajn studiojn. Oni, ekzemple, refaris la scenon de duelo inter Obi-Wan kaj Darth Vader en la kvara epizodo kaj produktis filmon pri la lasta, kiu enhavas en daŭro de dekdu minutoj pli da aŭtentika etoso, ol ajna el la filmoj fare de Disney. Kaj, certe, oni ĉiam kapablos abunde liveri tion, kiu estas la ĉefa varmarko de “Stelaj militoj” kaj pri malsufiĉo de kio en la lastaj filmoj oni ofte plendis – lumglavajn batalojn.

Agrable estas noti, ke rusiaj zelotoj troviĝas ĉi tie en avangarda pozicio. Nialande funkcias lernejo de lumglava skermado, kie oni instruas teknikon de impresvidaj dueloj (parenteze, lumglavoj por tiuj ankaŭ estas produktitaj en Rusio).

Kaj projekto Aŭdvide prezentas registraĵon de evento, kiu okazis en Moskva Internacia Domo de Muziko enkadre de festivalo de kinaj sonotrakoj kaj en kiu oni prezentis unu el la kulminaj momentoj de la sagao – la duelon inter Anakin kaj Obi-Wan en la tria epizodo. Unu el la plej popularaj komentoj sub la video tekstas, ke kiam unu el la roluloj perdis sian lumglavon, oni atendis, ke li altiros ĝin al si per la Forto kaj nur post kelk sekundoj komprenis, kial tio ne okazas...

La revizoro

Produktado: la Ŝtata televido de Sovetunio
Jaro: 1982
Reĝisoro: Валентин Плучек (Valentín Plúĉek)
Komponisto: Юрий Буцко (Júrij Buckó)
Geaktoroj:
Urbestro – Анатолий Папанов (Anatólij Papánov)
Anna Andrejevna – Вера Васильева (Véra Vasíljeva)
Marja Antonovna – Татьяна Васильева ( Tatjána Vasíljeva)
Ĥlopov – Спартак Мишулин (Sparták Miŝúlin)
Edzino de Ĥlopov – Бронислава Тронова (Bronisláva Trónova)
Ljapkin-Tjapkin – Юрий Авшаров (Júrij Avŝárov)
Zemlanika – Георгий Менглет (Geórgij Ménglet)
Ŝpekin – Зиновий Высоковский (Zinóvij Vysokóvskij)
Dobĉinskij – Александр Ширвиндт (Aleksándr Ŝírvindt)
Bobĉinskij – Михаил Державин (Miĥaíl Derĵávin)
Ĥlestakov – Андрей Миронов (Andréj Mirónov)
Osip – Александр Диденко (Aleksándr Didénko)
Ĥristian Ivanoviĉ – Георгий Тусузов (Geórgij Tusúzov)
Rastakovskij – Родион Александров (Rodión Aleksándrov)
Korobkin – Виктор Байков (Víktor Bájkov)
Kvartalestro – Владимир Ушаков (Vladímir Uŝakóv)
Svistunov – Юрий Соковнин (Júrij Sokóvnin)
Policano – Юрий Воробьев (Júrij Vorobjóv)
Poŝljopkina – Нина Корниенко (Nína Kornijénko)
Edzino de suboficiro – Надежда Каратаева (Nadéĵda Karatájeva)
Miŝka – А. Белов (A. Belóv)
Servanto de restoracio – Евгений Графкин (Jevgénij Gráfkin)
Oficisto – Алексей Левинский (Alekséj Levínskij)
Gastoj, gastinoj, komercistoj, urbanoj, petantoj – geaktoroj de la teatro.
Imdb.com

La finiĝanta jaro 2019 estas tiu de multaj jubileoj. En Rusio tio estas ne nur la 220-jara jubileo de Aleksandr Puŝkin, omaĝe al kiu jam aperis (kaj plu aperos) publikaĵoj en projekto Aŭdvide, sed ankaŭ la 210-jara jubileo de alia granda nomo en la rusa literaturo, Nikolaj Gogol. Kaj en Esperantujo tio estas, certe, la 160-jara jubileo de Zamenhof, kiun oni festos morgaŭ, la 15-n de decembro. Kia do Esperanta video povus kunligi ĉi tiujn tri jubileoj? Eksterdube, tio estas “La revizoro” kun Esperantaj subtekstoj laŭ la klasika traduko. Ja Puŝkin estis amiko de Gogol kaj rakontis al tiu historion, kiu estiĝis bazo por la fama teatraĵo. 

Fama portreto de Nikolaj Gogol fare de Theodor von Möller

Mi jam skribis en la projekto koncenre “La revizoron”, kaj nun mi nur volas ripeti, ke ĉi tiu verko hodiaŭ restas ne mapli aktuala, ol en la jaro 1836, kiam ĝi premieris. Ja Gogol priskribas en ĝi, surbaze de propra sperto kiel oficisto, la maŝinon de ŝtata burokratio, kiu bonorde postvivis kaj Rusian imperion, kaj Sovetunion, kaj tute ne intencas malaperi. Sed eĉ kiam (kaj se) tio okazos, oni pludaŭros legi kaj spekti ĝin kun plezuro, ĉar en ĝi ĉeestas prezentaĵoj de homaj karakteroj, kiuj troveblas en ĉiu epoko.

Ĥlestakov. Desegnaĵo fare de Pjotr Boklevskij.

Ĝuste ĉi tiun celon – fari la klasikan teatraĵon freŝa kaj aktuala por la nuntempa spektantaro – havis la prezentita enscenigo, kretia en Teatro de satiro, unu el la plej popularaj moskvaj teatroj, fare de Valentin Pluĉek, disĉiplo de Vsevolod Mejerhold. Kiel la reĝisoro eksplikas en la antaŭparolo, oni interpretis “La revizoron” kiel “komedion de karakteroj kun elementoj de grotesko”, kaj tion oni ja povas observi tute bone.

Por la spektantoj tamen – kaj por la tiamaj kaj, eble, eĉ en pli granda grado, por la hodiaŭaj – unuavice gravas ne ĉi tiuj elementoj, sed brilega ludo de ĉefaj aktoroj – Andrej Mironov kiel Ĥlestakov kaj Anatolij Papanov kiel la urbestro. Ambaŭ ili estis tre talentaj artistoj kun vasta spektro de aktora ludo; ambaŭ estas unuanime ŝatataj, plejparte dank' al komediaj roloj en kino. Tie ili ne unufoje ludis kune; plej fama tia dueto aperis en popularega komedio “La diamanta brako”. Ankaŭ la komuna laboro en “La revizoro” apartenas al la plej bone memorataj partoj de ilia heredaĵo.

Interesaj faktoj

Aktoroj Aleksandr Ŝirvindt kaj Miĥail Derĵavin, kiuj ludas ĉi tie rolojn de Bobĉinskij kaj Dobĉinskij, estis fama estrada dueto, kiu prezentis skeĉojn dum 60 jarojn, ekde 1957 ĝis 2017.

Dum la muta sceno en la fino resonadas la vortoj de la urbestro: “Mi estas mortigita, mortigita, tute mortigita! Nenion mi vidas: mi vidas nur iajn porkajn buŝegojn anstataŭ vizaĝoj, nenion pli".

La monumento de Gogol, kiu aperas en la fino, estas fama verko de Nikolaj Andrejev. Ĝia historio meritas esti priskribita fare de plumo de Gogol mem. Ĉi tiu momumento estis kreita omaĝe al la 100-jara jubileo de la verkisto en 1909, kaj situis sur Arbatskaja-placo en Moskvo, komence de Gogolevskij-bulvaro. En la sovetia tempo, tamen, oni ekis kritiki ĝian “pesimismecon”; ekzistas legendo, ke ĝi malplaĉis persone al Stalin, kiu veturigadis preter ĝi sur sia vojo inter la Kremlo kaj eksterurba sidejo. Rezulte de tio, en la jaro 1952 okaze de la 100-jara datreveno de morto de Gogol la monumento estis forigita kaj oni konstruis sur ĝia loko “optimisman” varianton fare de Nikolaj Tomskij. La monumento fare de Andrejev estis dum certa tempo tenata en moskva Muzeo de arkitekturo, kaj en 1959 oni situigis ĝin en korto de domo laŭ Nikitskij-bulvaro, kie Gogol loĝis lastajn jarojn de sia vivo kaj kie li mortis. Ĝia nuna loko troviĝas nur 360 metrojn for de la komenca.

La monumento de Gogol fare de Nikolaj Andrejev.

Roluloj de "La revizoro" sur la basreliefo de la monumento.

La monumento de Gogol fare de Nikolaj Tomskij./Flickr.com

Fabelo pri morta princino kaj sep herooj

Originala titolo: Сказка о мертвой царевне и о семи богатырях
Produktado: studio Sojuzmultfilm
Jaro: 1951
Aŭtoroj de la scenaro: Юрий Олеша (Júrij Oléŝa), Иван Иванов-Вано (Iván Ivanóv-Vanó).
Reĝisoro: Иван Иванов-Вано (Iván Ivanóv-Vanó).
Komponisto: Юрий Никольский (Júrij Nikólskij).
Informo pri la filmo ĉe Animator.ru

Daŭrigante la temon de la 210-jara jubileo de Aleksandr Puŝkin, hodiaŭ mi volas prezenti al vi tiun flankon de lia verkado, kun kiu oni en Rusio konatiĝas jam en frua aĝo. En lia verka heredaĵo troviĝas kelk fabeloj, kiuj estiĝis krestomatiega porinfana legaĵo kaj fonto por sennombraj interpetoj en diversaj specoj de arto. Puŝkin ne elpensis originalajn historiojn por ili, prenante tiujn el folkloro (la historio, sur kiu baziĝas “Fabelo pri morta princino kaj sep herooj” estas bone konata tra la mondo kaj troveblas en folkloro de multaj popoloj, inklude la rusan) tamen, samkiel ĉiam en verkado, ja gravas ne pri kio verki, sed kiel. Dank' al lia majstreco esprimoj el ĉi tiuj fabeloj eniris ĉiutagan parolon, trafe substrekante certajn trajtojn de homaj karakteroj.

Kaj la plej populara arta interpreto de ĉi tiu fabelo estas animacia filmo, aperinta en 1951 kaj farita en tiama stilo de studio “Sojuzmultfilm” – riĉe ornamita kaj vekanta asociojn kun rusaj lakaj miniaturoj.

La Esperantan tradukon fare de I. Lubjanovskij mi bezonis iome adapti, ĉar fojfoje ĝi draste kaj tute neeksplikeble devojiĝas de la ritmo kaj la amplekso de la originalo (espereble, la rezulton oni povas taksi kiel kontentigan).

Interesaj faktoj

Foje mi renkontis ĉarman rakonton el tiuj pri “infana saĝeco”: modernaj infanoj post spekti la animaciaĵon demandas: “Ĉu li kisis ankaŭ la hundon?” Kaj en la plej popularaj komentoj ĉe Jutubo oni ankaŭ domaĝas la hundon.

La ĉiutagan parolon trafis esprimo “Diru, hela, ĉu laŭ ver'” – ĝi estas citata por montri, ke oni volas aŭdi ion agrablan por si. Vortojn “Abomena mensogul'! Vi ja mokas min, spegul'!” estas citataj, kiam oni aspektas en okuloj de aliaj ne tiel, kiel oni volus. Kaj vortoj “Ĉu mi estas la plej bela, la plej blanka sub ĉielo?” sonas, kiam oni volas indiki troan memamon.

Bildkarto kun Paleĥa miniaturo laŭ la fabelo/Meshok.net

Ilustraĵo fare de Valentin Serov.

Malgrandaj tragedioj

Originala titolo: Маленькие трагедии
Produktado: krea unuiĝo “Ekran”
Jaro: 1971
Reĝisoroj: Леонид Вивьен (Leoníd Vivjén) (enscenigo), Антонин Даусон (Antónin Dáuson), Леонид Пчёлкин (Leoníd Pĉólkin).
Aktoroj:
Николай Симонов (Nikoláj Símonov) – Saljeri
Иннокентий Смоктуновский (Innokéntij Smoktunóvskij) – Mocart
Бруно Фрейндлих (Bruno Freindlich/Brúno Fréjndlih) – la barono
Николай Мартон (Nikoláj Márton) – Alber
Василий Минин (Vasílij Mínin) – Ivano
Юрий Родионов (Júrij Rodiónov) – la duko
Юрий Свирин (Júrij Svírin) – Solomono, uzuristo
Informo ĉe Imdb.com

Hieraŭan tagon, la 6-n de junio 2019, en Rusio oni solene festis la 220-jaran jubileon de Aleksandr Puŝkin, centra figuro de la rusia kulturo. Pri lia singifo plej bone kaj plej kurte diris poeto kaj kritikisto Apolono Grigorijev: “Puŝkin estas nia ĉio”. Kaj tio ja estas vera. Puŝkin fondis la modernan rusan lingvon, la klasikan rusan literaturon, kiu dum sekvintaj jardekoj ravis la tutan mondon; lia poezio akompanas rusparolantojn ekde frua infaneco kaj la tutan vivon. Li estas tio, kio en Rusio unuigas ĉiujn, sendepende de pozicioj kaj mondkonceptoj; li prezentas idealon de homo kreanta kaj de homo ĝenerale (certe, ĉi tiu idealo emas anstataŭi la aŭtentikan personecon de viva homo, tamen tio estas kutima aĵo okaze de historiaj figuroj).

Al ĉio ĉi tio endas aldoni, ke Puŝkin kapablas servi ankaŭ kiel ĉefa rusia propagandisto de Esperanto – lia poezia heredaĵo estas relative malmulte konata tra la mondo, ĉar oni konsideras ĝin malfacile tradukebla en aliajn lingvojn. Nu, se temas pri lingvoj naciaj, tio eble estas vera, tamen en la lingvon internacian oni tradukadas la verkojn de Puŝkin jam pli, ol jarcenton, kaj vere ne sen sukceso. Oni povas konatiĝi Esperante kun la ĉefa verko de Puŝkin, versa romano “Eŭgeno Onegin”, same kiel kun multaj aliaj liaj kreitaĵoj. Kaj se oni diros, ke la Fina venko estas bezonata por ke la mondo povu konatiĝi kun Puŝkin per Esperanto – multaj en Rusio trovos ĉi tiun kialon sufiĉa.

Sur la krestomatia portreto fare de Orest Kiprenskij (1827) Puŝkin estas montrita kiel ideala bildo de arta kreanto, kiu ĵus eniris zenitan tempon de la disvolviĝo de sia talento.

Do, projekto Aŭdvide prezentas okaze de la jubileo televidan version de spektaklo laŭ du dramoj el ciklo “Malgrandaj tragedioj”, kreita en 1830. Alia granda reprezentanto de la rusa literaturo, Anna Aĥmatova, skribis, ke “povas esti, en neniu verko de la monda poezio la minacaj demandoj de moralo estas starigitaj tiel akre, kiel en “Malgrandaj tragedioj” de Puŝkin”.

Desegnaĵo de Puŝkin sur la kovraĵo de la manuskripto, kiu surhavas titolon “Dramaj scenoj” – unu el variantoj, per kiuj la aŭtoro nomis la ciklon. La uzata nuntempe nomo “Malgrandaj tragedioj” estis elektita fare de eldonistoj. (La prezentitan sur ĝi figuron oni povas vidi komence de la filmo.)

Unua el la prezentitaj pecoj estas “Avara kavaliro”, kiu portas subtitolon “Scenoj el la tragikomedio de Chenstone The Covetous Knight”. Tamen angla poeto William Shenstone ne havas verkon kun tia nomo; tio estis mistifikaĵo, per kiu Puŝkin celis pravigi “nefinitan” aspekton de la verko. 

La temo, kiun la poeto pritraktas ĉi tie, estas, kiel facilas konjekti, tiu de avareco. Kaj ĝi estas pritraktita brilege: la monologo de la barono pri la povo de mono estas vere aĵo por ĉiuj tempoj – ne gravas, ĉu oni proponcas ĝin en ŝtona kelo aŭ en persona ĵetaviadilo; impetoj kaj sentoj, kiujn instigas riĉeco, ĉiam restas samaj.

La Esperanta traduko fare de Nikolaj Lozgaĉev aperis en La Ondo de Esperanto omaĝe al la 200-jara jubileo de poeto en 1999. En tiu jam malproskima (de interreta vidpunkto) tempo por montri la ĉapelitajn literojn oni uzis la signaron Latina-3a, kiun la modernaj kroziloj jam ne ofte rekonas. Tial vi povas elŝuti la korektitan version de ĉi retpaĝo.

La avara kavaliro. Bildo fare de Konstantin Makovskij (la 1890-aj).

Kaj la dua verko, “Mocart kaj Saljeri” estas, sendube, plej bona en la ciklo kaj staranta sur la nivelo de Ŝekspiro. Tamen, necesas noti, ke ĝi aperigis (aŭ, almenaŭ forte kontribuis aperigon) de maljusta historia mito – nome, ke komponisto Antonio Salieri estis kulpa pri morto de Mozarto. En 1997 ĉi tiu demando eĉ fariĝis objekto por italia juĝo, kiu oficiale malkonfirmis la akuzon.

Kiel do tio povis okazi? Fine de la 19-a jarcento Nikolaj Rimskij-Korsakov verkis operon subaze de la verko de Puŝkin. Tiuj ĉi verkoj siavice estiĝis inspirfonto por britia dramverkisto Peter Shaffer, kiu publikgis teatraĵon “Amadeo” en 1979; kaj en 1984 aperis ĝia kinoversio fare de Miloš Forman, kiu gajnis 8 premiojn “Oscar”. Finan eron de ĉi tiu ĉeno oni povas trovi en holivuda filmo “Lasta batalfilma heroo”, kies protagonisto – knabo, kiu trafis la mondon malantaŭ la kinoekrano – ekvidinte rolulon, ludatan de F. Murray Abraham, kiu ludis Salieri en la filmo de Forman, tuj ekkiras: “Tio estas la ulo, kiu venenis Mozarton!”.

Tiel do unu talentulo – eksterdube, nevole – makuligis la nomon de alia; ĉiuj ja komprenas teorie, ke beletra verko ne estas direkta respegulo de la realaj historiaĵoj, kaj ke ambaŭ Mocart kaj Saljeri de Puŝkin same malmulte similas la vivintajn homojn, kiel Rikardo la 3-a, portretita de jam menciita Ŝekspiro, similas la realan historian figuron. Tamen, la forto de la talento de Puŝkin montriĝis tioma, ke ĉi tiu mito ankoraŭ persistas. Kiel do ĝi naskiĝis?

En la 1820-aj jaroj en eŭropaj gazetoj aperis malklaraj onidiroj, ke Salieri antaŭ la morto konfesis, ke li venenis Mozarton. Ĉi tiuj onidiroj atingis Puŝkin-on kaj igis lin primediti. Malfacilas diri, kiomgradie li opiniis ilin veraj; tre probable, ke li tute ne rigardis ilin tiaj, tamen la situacio mem kaptis lian imagon. Ni nur supozu, ke tio estas vera – kiel do Salieri, kiu devus plej bone kompreni, kio estas Mozarto kaj kia estas lia signifo, povus fari tion? Ĉu tio estas nura envio, ĵaluzo aŭ io pli granda? Kaj en lia imago naskiĝas fuguro de homo, kiu dediĉis sin tute al servado de la alta ideo; kaj kiam aperas io, kion li konsideras minacanta ĉi ideon, li pretas oferdoni eĉ la plej karan por si, por ĝin defendi... Se ĉu li finfine sukcesis defendi ĝin? Ĉi tiu demando restas sen respondo.

Kaj ni povas vidi ĉi tie prologon de temoj vere grandaj kaj vastaj – ĉi tie estas kaj Dostojevskij kun siaj figuroj de Raskolnikov kaj aliaj homoj, posedataj de ideo; ĉi tie estas ankaŭ la dudeka jarcento, kiam oni faris por ideoj oferdonojn nekompareble multe pli multnombrajn – sed ĉion resumas vortoj, kiuj iĝis proverbaj en la rusa lingvo: “Genio kaj krimo estas du kontaŭaĵoj”. Kaj neniu povas ilin rebati...

La Esperanta traduko de Vsevolod Lojko, uzita ĉi tie, aperis en 1907. Ekzistas ankaŭ moderna traduko fare de Mikaelo Bronŝtejn, aperinta en libro “Aleksandr Puŝkin. Elektitaj verkoj”, eldonita omaĝe de la 200-jara jubileo de la poeto.

Kaj kiel finan noton, mi volas atentigi brilajn aktorojn, kiuj partoprenas la filmon: Bruno Freindlich en la rolo de la maljuna barono, Nikolaj Simonov en la rolo de Saljeri, kaj, certe, granda Innokentij Smoktunovskij en la rolo de Mocart.

Interesaj faktoj

Por “Avara kavaliro” oni uzis en la filmo muzikon de Dmitrij Ŝostakoviĉ, kaj por “Mocart kaj Saljeri” – kompreneble, tiun de Mozarto.

Povas aspekti strange, ke la servisto en “Avara kavaliro” havas ruse sonantan nomon Ivano. Tiel estas pro tiama tradicio de adaptado de alilingvaj nomoj; oni konsideris anglan nomon John kaj rusan Ivan variantojn de sama nomo Johano, do oni povas transdoni ĝin per “loka” varianto.

La traduko de Nikolaj Lozgaĉev havas unu malĝustaĵon: en la rakonto de la barono pri antikva reganto, kiu kreis monton, lia titolo estas tradukita kiel “caro”, ĉar en la rusa lingvo vorto царь (caro) aplikeblas ne nur por la rusaj aŭ bulgaraj monarkoj, sed ankaŭ por regantoj de la antikveco, kiel tiuj de Asirio, Babilonio aŭ Makedonio. En Esperanton oni tradukas tiajn titolojn kiel “reĝo”, do tiel estas en la subtekstoj.

Saljeri, dirante “Eĉ kiam Puĉĉini povis ravi parizanojn”, rememoras pri itala komponisto Giacomo Puccini ("la aĝa"), kies pranepo estis fama somnomano operkomponisto Giacomo Puccini.

Pomo

Originala titolo: Яблочко, ankaŭ konata kiel Оптические перекладки (Optikaj platfiguraĵoj).
Produktado: studio Sojuzdetfilm
Jaro: 1946
Reĝisoroj: Иван Никитченко (Iván Nikítĉenko), Владимир Никитченко (Vladímir Nikítĉenko).
Aktoro: Давид Ашкенази (Davíd Aŝkenázi), Владимир Зернов (Vladímir Zernóv).
La filmo ĉe Imdb.com

Hodiaŭ projekto Aŭdvide prezentas peceton de la kina historio vere unikan kaj atentindan por ŝatantoj de ĝi. Estas tre interese kaj notinde observi, ke en la 1940-aj jaroj en Sovetunio oni kapablis, sur teknika kaj financa bazo nekompareble pli magra, ol tiu de Holivudo, krei specialajn efektojn, kiuj aspektas multe antaŭiĝi sian tempon.

Inicianto de ĉi tiu laboro estis Vladimir Nikitĉenko, specialisto pri kombina filmado, kiu ekde la 1930-aj ĝis komenco de la 1970-aj kreadis specialajn efektojn por kino. Longa periodo de lia kariero estis ligita kun studio “Gorkij” (en la 1930-aj – 1940-aj jaroj – studio “Sojuzdetfilm”), kie li partoprenis kreadon de efektoj por multaj filmoj, popularaj ĝis nun. Kune kun sia frato Ivan Nikitĉenko (1902 – 1958), ankaŭ specialisto pri kombina filmado, li kreis en 1945 originalan teknologion de “optikaj platfiguraĵoj” (originale оптические перекладки), nomitan laŭ analogio kun platfigura (aŭ eltondaĵa) teknologio de animacio. Kiel eksperimentan aplikadon de ĉi tiu teknologio, oni kreis en studio “Sojuzdetfilm” mallongdaŭran filmon, nomatan “Optikaj platfiguraĵoj”, tamen nuntempe konatan ĉefe sub nomo “Pomo”, laŭ la nomo de la marista danco, kiu estas uzita en ĝi.

Interesaj faktoj

En la interreto ĉi tiu filmo ankaŭ estas konata kiel “rusa Terminatoro”, pro simileco de la prezentita en ĝi tranformiĝo de la rolulo kun tiu el la fama filmo de James Cameron.

La muzika akompananto estas David Aŝkenazi, konata pianisto kaj komponisto.

Malsamaj vizaĝoj

Originala titolo: Эти разные, разные, разные лица…
Studio: krea unuiĝo “Ekran”
Jaro: 1971
Aŭtoro de la scenaro: Юрий Сааков (Júrij Saákov).
Reĝisoroj: Игорь Ильинский (Igor Iljínskij), Юрий Саáков (Júrij Saákov).
Komponisto: Юрий Буцко (Júrij Buckó).
Aktoro: Игорь Ильинский (Igor Iljínskij).

Informo pri la filmo ĉe Imdb.com

Ĉi tiu almanako laŭ humuraj rakontoj de Anton Ĉeĥov havas trajton, kiu distingas ĝin en la multnombra vico de ekranaj versioj de liaj verkoj. Fakte, jam ĝia nomo aludas tion. Ja ĉiujn rolulojn, kies vizaĝoj aperas sur ekrano, en ĉi tiu filmo ludas sama aktoro!

Igor Iljinskij (1901 - 1987), verŝajne, meritas porti titolon “rusa aktoro de la dudeka jarcento”. Lia kariero en teatro kaj kino daŭris ekde la fino de la 1910-aj ĝis la 1980-aj, kaj dum ĉi tiu longa tempo li ĉiam konservis popularecon. Oni konas lin unuavice kiel komedian kinoaktoron; la plej memorata rolo de li estas tiu de ridinda burokrato Ogurcov en filmo “Karnavala nokto” (1956). Tamen lia aktora kaj reĝisora talento estis multe pli vasta, kion brile demonstras filmo “Malsamaj vizaĝoj”. Igor Iljinskij enkorpigas en ĝi la tutan galerion de tute malsimilaj figuroj (inter kiuj estas eĉ unu virina). Ĝuu do la gajan humuron kaj trafan priskribon de karakteroj fare de Ĉeĥov kaj fajnegan aktoran ludon fare de Iljinskij.

Aperigon de la filmo ebligis fakto, kie por ĉiuj, krom “Oratoro”, rakontoj, laŭ kiuj ĝi estis farita, troveblas Esperantaj tradukoj, aperintaj plejparte en la fruaj periodaĵoj. Jen listo da ili.

La morto de oficisto

Tro

La nokto antaŭ la proceso

La filino de Albiono (paĝo 24)

Botoj

Ĥameleono

Interesaj faktoj

“La sonoriloj de Corneville”, menciitaj en “La morto de oficisto”, estas komedia opero, aperinta en 1877. Interese, ke en 1919 juna Igor Iljinskij partoprenis enscenigon de ĝi.

En la humuraj rakontoj de Ĉeĥov nomoj de roluloj ofte enhavas ironian signifon en la kunteksto de la prezentita situacio. En la fruaj tradukoj oni emis transdoni ĝin per Esperantigo; ekzemple, la rolulo de “La morto de oficisto” havas nomon Ĉervjakov, kiu devenas de ĉervjak (vermo). En la traduko do lia nomo estas Vermulo. Tamen tia rekta kaj “laŭvorta” komprenado de personaj nomoj pri karakteras por klasikisma literaturo kaj ĝenerale ne tre kongruas kun la stilo de Ĉeĥov; rezulte, la modernaj tradukistoj en Esperanton ne plu uzas ĝin. En la traduko de “Ĥameleono”, ekzemple, oni konservas la originalajn nomojn, kvankam por ruslingva leganto ankaŭ ili enhavas certan nuancon de ironio.

En “Oratoro” unu el la roluloj citas latinan proverbon De mortuis aut bene, aut nihil  – “Pri mortintoj aŭ bone, aŭ nenion”, tamen li erare diras aut mortuis nihil bene – “Aŭ pri mortintoj nenion bone”, ke ankaŭ aspektas irone en la kuteksto de la rakonto.

Leporo, kiun mencias la rolulo de “La nokto antaŭ la proceso”, estas aludo al tradicia superstiĉo: leporo, krucinta vojon, aŭguras malbonon. Notinde estas, ke kiam la rolulo bezonas subskribi faritan de li “medicinan recepton”, li inventas por tio nomon Zajcev, kiu devenas de zajac (leporo). Evidente, li rememoris ĉi tiun okazintaĵon, opiniante, ke ĝi jam montriĝis sensignifa; tamen, li eraris...

Por krei sian “recepton”, la rolulo uzas latinan esprimon Sic transit gloria mundi – “Tiel pasas la monda famo”.

En “La filino de Albiono”, kiam Grjabov penas alparoli la anglinon, li provas uzi la francan lingvon kaj diras Je vous prie (“Mi petas vin”). Ĉi tiu detalo ankoraŭfoje montras la tiutempan situacion en internacia komunikado, kiam la franca lingvo estis same “defaŭlta” varianto por tio, kiel la angla nune.

Du kantoj de Leonid Ĥaritonov

Eminenta rusia kantisto Leonid Ĥaritonov (1933 – 2017) estas konata alilande laŭ sia multjara laboro en la armea ensemblo de Aleksandrov, kie li plenumis, inter alie, tiajn famajn kantojn kiel tiun de la volgaj haŭlistoj. Tamen lia repertuaro estis pli vasta kaj inkludis ankaŭ klasikajn specimenojn de opera kaj kanta ĝenroj. Sube estas prezentitaj du kantoj, plenumitaj en lia koncerto en 1991.

Glorinda maro – sankta Bajkalo

Bazo por ĉi tiu kanto estis versaĵo fare de etnografo kaj poeto Dmitrij Davidov (1811 – 1888). En 1848 li verkis versaĵon “Pensoj de eskapinto sur Bajkalo”. Poste li tiel rakontis pri sia intenco:

Eskapintoj el bagnaj setlejoj estas konataj sub nomo de “preterpasantoj”... Ili kun neordinara kuraĝo trapasas naturajn obstaklojn survoje. Ili iras tra montoĉenoj, tra marĉoj, tranavigas grandegajn riverojn sur iu ajn peco de ligno, kaj okazis fojfoje, ke ili riskis tranavigi Bajkalon en bareloj, kiujn ili trovas sur ĝiaj bordoj.

En 1850-aj surbaze de la versaĵo aperis kanto, kreita fare de malliberuloj de Nerĉinska bagno. La Esperanta traduko fare de T. Fedotov, uzita por ĉi tiu video, estis trovita en Fejsbuko.

Vortareto por la kanto

Akatujo – rivero en Transbajkala regiono, sur kiu staras setlejo Nova Akatujo, kie en la 19-a jarcento troviĝis Akatuja bagno.

Barguzino – nordorienta vento, kiu blovas sur Bajkalo el la valo de rivero Barguzin.

Nerĉinsko – urbo en la Transbajkala regiono, kiu ankaŭ estis loko por bagno en la 19-a jarcento.

Omulo – rusa nomo de fiŝo arkta cisko (Coregonus autumnalis).

Ŝilka – rivero kaj urbo en la Transbajkala regiono.

Fojfoje barguzino movas sur Bajkalo ne nur ondojn de akvo, sed ankaŭ tiujn de glacio. Fine de decembro, kiam sur la sufaco de la lago komenciĝas aperi glacio en formo de longaj kristaloj, vento povas elpremi mason da ili sur bordon, kreante bildon, indan aparteni al sciencfiksia filmo.

Kanto pri pulo

Ĉi tiu muzika verko baziĝas sur klasikaĵo de la monda literaturo – “Faŭsto” de Goethe, kaj uzas tekston de la ŝerca kanteto, kiun kantas Mefisto en la kelo de Auerbach. Modest Musorgskij verkis muzikon por ĝi, laŭ la rusa traduko fare de poeto Aleksandr Strugovŝĉikov. La Esperanta teksto estis prenita el malmulte konata traduko de fragmentoj el “Faŭsto” fare de Abram Kofman. Ĉi tiu traduko aperis en Lingvo Internacia en 1896 (parto 1, parto 2 kaj parto 3).

Faŭsto kaj Mefisto en la kelo de Auerbach. Ilustraĵo fare de Eugène Delacroix.

Interese estas, ke baldaŭ kantoj aperas en Esperantaj tradukoj de la rusa literaturo kaj unu el ili ankaŭ estas tiu de mondekonata literaturaĵo, kie figuras la diablo. Certe, mi parolas pri “La Majstro kaj Margarita” de Miĥail Bulgakov, en la 17-a ĉapitro de kiu sovetiaj oficistoj, ensorĉitaj fare de unu el la asistantoj de satano, kantas “Glorindan maron” kontraŭ sia volo. La traduko de aperantaj en la teksto fragmentoj apartenas, verŝajne, al tradukinto Sergio Pokrovskij (kaj ĝi aspektas pli ĝusta laŭ enhavo, precipe en la dua strofo).

Kaj “Kanton pri pulo” oni trovas en novelo “La submarinistoj” fare de Aleksej Novikov-Priboj, rakontanta pri maristoj de rusia batala submarŝipo dum la Unua mondmilito (ĝi ŝajnas esti ununura verko en la rusa literaturo kun tia temo). Ĉi tiu rara eldono legeblas rete kaj oni renkontas tie “Kanton pri pulo”, kies gramofonan registraĵon fare de Fjodor Ŝaljapin oni aŭskultas en paneiĝinta ŝipo, por forpeli pensojn pri la minacanta danĝero. Kaj sur la finaj paĝoj de la novelo unu el la ŝipanoj, mense skuita post saviĝo el sub akvo, kapablas nur kriadi “La pul'! Ĥa-ĥa-ĥa!”.